انواع آکنه برپایۀ طب سنتی ایران، و ضروری ترین پرهیزهای غذایی در آنها
==========================================
به قلم: دکتر مجید انوشیروانی
----------------------------------
استادیار دانشکدۀ طب سنتی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد
رئیس انجمن علمی طب سنتی ایران، شعبۀ خراسان رضوی
*************************************************************
پیش نوشت
نوشتار زیر نسخه کامل مقاله ای است که به سفارش روزنامه شهرآرا نوشته شد و در تاریخ ۱۵ آبان ۱۳۹۳ در این نشریه به چاپ رسید. نگارنده، نقل این مطلب را تنها بشرط ارجاع به نام نویسنده و نشانی نشر آن، مجاز می داند
آکنه یکی از شایعترین مشکلات پوستی بویژه در نوجوانان و جوانان تازه بالغ است، با این حال آکنه به گروه سنی خاصی محدود نمی شود و تا سالیان طولانی پس از بلوغ نیز ممکن است در برخی افراد روی دهد
منابع درسی و رسمی طب جدید از مدتها پیش نقش عوامل وراثتی و هورمونی را در ایجاد آکنه قبول کرده اند، تاثیر عوامل عاطفی و هیجانی نیز در پیدایش یا تشدید آکنه در طب جدید پذیرفته شده است، اما نکته جالب این است که متخصصان پوست در تمام این سالها فکر می کردند که رابطه ای میان عوامل تغذیه ای و آکنه وجود ندارد. در واقع فقط در طی یک دهه اخیر بوده است که پژوهش های جدید، آهسته آهسته به اثرات تغذیه بر آکنه توجه کرده و ارتباط آکنه و تغذیه را در مورد برخی غذاها کشف کرده است، مثلاً برخی از این مطالعات نشان داده که مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی ممکن است موجب تشدید آکنه شود. همچنین کربوهیدراتهایی که اندکس گلیسمیک بالا دارند در تشدید آکنه موثر شناخته شده اند که از جمله آنها می توان به سیب زمینی، شربتهای بسیار شیرین، عسل، و نان سفید اشاره کرد
در ابتدا لازم است که انواع آکنه را براساس متون طب ایرانی بشناسیم. برای آشنایی عمومی با انواع آکنه بر اساس طب سنتی ایران، می توان آنها را بر اساس ویژگی های ظاهری و علایمشان به دو دسته کلّی تقسیم کرد، گرچه آکنه فرمهای دیگری نیز دارد که تشخیص آنها را باید به طبیب متخصص طب سنتی ایران سپرد
دستۀ اول شامل آکنه هایی است که التهاب ناچیزی دارند، رنگشان سفید یا سفید مایل به خاکستری است و در حاشیه یا قرمزی ندارند یا مختصری قرمزی کمرنگ دارند. این آکنه ها برآمده و برجسته هستند ولی حتی اگر حجیم باشند نوک تیز و قله ای نمی شوند بلکه در مشاهده با ذره بین، شکلی تپه مانند و کم ارتفاع دارند. چنین آکنه هایی اگر دچار تحریک و آزردگی نشوند عموماً بدون سوزش و گزش و خارش هستند ولی در هنگام لمس و فشار ممکن است درد مختصری داشته باشند
سطح جوشگاه این آکنه ها نسبت به نوع دوم بزرگتر و تکمه ای است و احتمال بیشتری دارد که این جوشگاه به رنگ کدر درآید، ولی معمولاً بدون دستکاری گود و فرورفته نمی شود. این دسته از آکنه ها را آکنه های ناشی از انباشتگی فضولات با طبیعت سرد می دانیم
دستۀ دوم شامل آکنه هایی است که بر خلاف آکنه های نوع اول، التهاب دارند، بطور واضح سرخ رنگ هستند و ممکن است گاه ترشحات آبکی زردرنگی از آنها تراوش کند. این آکنه ها در حالت عادی یا با تحریکی اندک، احساس سوزش و گزش ایجاد می کنند و اگر فرد مبتلا با نوک انگشت، آنها را لمس کند حسی مانند خلیدن سوزن یا خار روی پوست حس خواهد کرد. اگر این آکنه ها فشرده و دستکاری نشوند معمولاً جوشگاه بزرگی بجا نمی گذارند و نقطه ای هستند، ولی ممکن است جوشگاهشان عمق بیشتری نسبت به آکنه های نوع اول داشته باشد. این آکنه ها ناشی از انباشتگی پوست از موادّ فاسد با طبیعت گرم هستند
اکنون با نگاه به مشخصات کلّی این دو نوع کلّی آکنه، به پرهیزها و توصیه های غذایی در هر یک از انواع آکنه می پردازم. رعایت این توصیه ها می تواند شدت آکنه را کاهش دهد و اثربخشی درمان های دارویی شما را بیشتر کند
:اگر مبتلا به نوع نخست آکنه – یعنی آکنۀ سرد- هستید این توصیه ها را بکار ببندید
توصیه به آب نوشیدن زیاد بدون تشنگی واقعی، خرافه ای شبه علمی است که بسیاری از مردم آن را باور کرده اند و تصور می کنند برای بهبود آکنه هم سودمند است. پرنوشی بدون تشنگی، نه تنها برای کاهش آکنه های سرد مفید نیست بلکه نهایتاً موجب تشدید سفتی و حجم آکنه می شود و درمان را سخت می کند. حتی می توان گفت که قدری صبر بر تشنگی در این مورد بسیار بهتر از پرنوشی است
- مصرف لبنیات را کاهش دهید. مصرف شیر سرد بخصوص در صبح ناشتا می تواند این نوع آکنه را تشدید کند. کسانی که علاوه بر آکنۀ سرد دچار نفخ و سوءهاضمه هستند باید این توصیه را جدی تر بگیرند
- مصرف ماست بخصوص همراه با غذا باید ترک شود. مصرف ماست همراه با غذای چرب یا غذاهای خمیری مثل ماکارونی یا کته نتایج ناخوشایندتری دارد. ماست و خیار در همۀ این موارد نامناسب تر از ماستِ تنها است و البته خوردن آن در زمستان بدتر است
مصرف غذاهای خمیری و چسبنده موجب می شود که طول ابتلا به آکنه های سرد بیشتر شود و درمان دشوارتر گردد. غذاهایی از قبیل هلیم، آش های پررشته، پیتزا، لازانیا، ماکارونی، نان خمیر و نان باگت از این جمله اند. موز نارس یا کم‌رسیده هم در این نوع آکنه نباید زیاد مصرف شود
اما اگر به نوع دوم آکنه یعنی آکنه های با مادۀ گرم مبتلا هستید ضروری است که از این مواد غذایی پرهیز کنیدا
همه شیرینی های زننده برای آکنه های گرم نامناسب شمرده می شوند، بنابراین مبتلایان آکنه های گرم باید مصرف خرما، باقلوا، سوهان، گز، و شیرینی های بازاری را قطع کنند. شیرینی هایی مانند زلبیا و بامیه را هم باید به این فهرست افزود. مصرف عسل به‌تنهایی برای این نوع آکنه مناسب نیست ولی می توان آن را بصورت سکنجبین عسلی (تهیه شده از سرکۀ سیب طبیعی یا سرکه انگوری طبیعی) برای کاهش علایم آکنه گرم بکار برد
برخی از مغزیات و خشکبار در آکنه های گرم منع مصرف دارند بخصوص گردو، پسته، بادام زمینی، بادام هندی، و انجیر خشک. آجیل های شور و بوداده برای این نوع آکنه زیان آورتر هستند
- مصرف ادویه و چاشنی های تند و تیز موجب افزایش قرمزی و خارش و گزش این ضایعات جلدی می شود، بنابراین مصرف خردل و فلفل و زنجبیل و چاشنی های تند را در این نوع آکنه مجاز نمی دانیم
آنچه خواندید بخشی از ضروری ترین پرهیزهای غذایی در انواع آکنه از دیدگاه طب ایرانی بود. در این باره دستورهای غذایی و نکات ریز و درشت دیگری نیز می توان گفت که دانستن و عمل به آنها می تواند برای مبتلایان آکنه بسیار کارآمد و نتیجه بخش باشد و سلامت روحی و اعتماد به نفس آنان را نیز بخوبی بالا ببرد